Aparaty słuchowe to rozwiązanie najczęściej zalecane osobom starszym z niedosłuchem. Na czym polega specyfika protezowania słuchu u seniorów, wyjaśnia mgr Łukasz Olszewski, kierownik Zakładu Badań Audiologicznych i Protetyki Słuchu Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu.
Presbyacusis definiuje się zazwyczaj jako niedosłuch typu odbiorczego (wynikający z uszkodzenia ucha wewnętrznego) w zakresie wysokich częstotliwości, spowodowany procesami starzenia się organizmu. Niedosłuch wysokoczęstotliwościowy u osób starszych generuje jednak inne problemy niż u osób młodych – seniorzy mają o wiele większe trudności z rozumieniem mowy, zwłaszcza w trudnych warunkach akustycznych, np. na ulicy, w głośnych, gwarnych miejscach. Tym problemom można najczęściej zaradzić, dobierając odpowiednią protezę słuchową.
Istotne, by przed doborem aparatu słuchowego określić oczekiwania pacjenta. W przypadku osób starszych ważniejszy niż słyszenie wszystkich otaczających dźwięków może okazać się komfort słyszenia. Pacjentom w wieku senioralnym odbiera go często poczucie, że w aparacie jest „za głośno”, a dźwięki są „nienaturalne” i „zbyt ostre”. Ma to swoje uzasadnienie w funkcjonowaniu uszkodzonego narządu słuchu. Dotyczyć to może na przykład percepcji głośności – w przypadkach patologicznych nawet niewielki wzrost poziomu dźwięku może spowodować nieprzyjemne odczucie głośności. Innymi słowy część osób posiadających niedosłuchy typu presbyacusis cechuje się znacznie większą wrażliwością na zmiany środowiska akustycznego. Dyskomfort tego typu jest odczuwalny szczególnie poza domem. Zwłaszcza osobom, które mają mniej zaawansowane technologicznie aparaty, nieposiadające tzw. systemów redukcji szumów czy mikrofonów kierunkowych, może przeszkadzać nadmiar dźwięku na zewnątrz – świat staje się dla nich po prostu za głośny i zbyt męczący. Po założeniu aparatu często okazuje się, że środowisko, w którym żyją, jest bardziej dynamiczne niż oni sami.
Czego oczekuje pacjent?
Musimy pamiętać, że wielu seniorów to ludzie prowadzący samodzielnie gospodarstwa domowe. Część osób w tym wieku potrzebuje aparatu nie do tego, aby swobodnie komunikować się z otoczeniem, a tylko odbierać niektóre interesujące je dźwięki, istotne dla codziennego funkcjonowania, np. dzwonek do drzwi. Większość jednak uznaje poprawę rozumienia mowy jako cel nadrzędny stosowania protez słuchowych. Seniorzy, którzy mają niedosłuch lekkiego lub średniego stopnia, nie odczuwają niekiedy potrzeby używania aparatów słuchowych. Jeśli przychodzą do protetyka słuchu, to oczekują rozwiązania konkretnego problemu – np. właściwego odbioru radia czy telewizji. Dogodniejszym rozwiązaniem w takich sytuacjach stają się nierzadko tzw. systemy wspomagające słyszenie, chociażby słuchawki. Obserwuje się również grupę takich pacjentów, którzy rozważają aparatowanie pod presją rodziny – bliscy nie mają cierpliwości, aby do rodziców czy dziadków mówić wolniej, głośniej. Dlatego osoby starsze pytane przez protetyka słuchu, „jaki Pan/Pani ma problem?”, odpowiadają nieraz „to nie ja mam problem, tylko moja rodzina”. Oczekiwania i potrzeby osoby z niedosłuchem mogą być zatem pochodną różnych sytuacji życiowych, rodzinnych i społecznych. W każdym wypadku pośpiech przy podejmowaniu decyzji o aparatowaniu nie jest wskazany, skutkować może bowiem rozczarowaniem i niezadowoleniem z dokonanego wyboru.
Pośpiech jest złym doradcą nie tylko przy podejmowaniu decyzji o protezowaniu słuchu. Pacjent powinien liczyć się też z tym, że właściwe dopasowanie aparatu wymaga czasu. To procedura, w której – z braku odpowiednich narzędzi zarówno do badania presbyacusis, jak i tych umożliwiających określenie czasem subtelnych korzyści z protezowania – najczęściej musimy i chcemy opierać się na odczuciach samego pacjenta. W przypadku seniorów adaptacja do zmienionego świata dźwięków bywa często znacznie trudniejsza niż u osób młodszych. Ze względu na specyficzny charakter uszkodzenia, układ słuchowy może „nie poradzić” sobie z przetworzeniem docierających do niego nowych, często zapomnianych dźwięków. Warto więc uświadomić sobie, że efekt związany z protezowaniem zależy nie tylko od klasy posiadanego aparatu, lecz jest także istotnie powiązany z ograniczeniami percepcyjnymi uszkodzonego słuchu. Na końcowy sukces składać się musi więc i rehabilitacja. Aby bowiem „przestawić się” na nowe słyszenie, trzeba korzystać z aparatu (rehabilitować narząd słuchu) jak najczęściej. Zakładanie protezy raz na dobę, na przysłowiową chwilkę, będzie za każdym razem swoistym szokiem dla narządu słuchu, nieprzyzwyczajonego do takiej formy stymulacji.
Jaki model najlepszy dla seniora?
Przy wyborze modelu aparatu u osób starszych zazwyczaj mniejszy nacisk należy kłaść na estetykę, a większy na wygodę i komfort użytkowania. Na przykład mało widoczny aparat wewnątrzuszny, mimo swych niewątpliwych zalet, będzie trudny w użytkowaniu dla osób o ograniczonej sprawności manualnej. Dobierając aparat, protetyk słuchu bierze więc pod uwagę możliwości psychomotoryczne pacjenta. Trzeba pamiętać także, że osoby starsze borykają się – poza niedosłuchem – również z innymi dolegliwościami. I to właśnie te dodatkowe problemy zdrowotne decydują nierzadko o wyborze konkretnego modelu aparatu słuchowego. Ważne jest, by osoba korzystająca z aparatu była w stanie sama go obsłużyć, nie miała trudności z zakładaniem wkładki czy wymianą baterii. Problemy z rozumieniem mowy, szczególnie we wspomnianych wcześniej niekorzystnych warunkach akustycznych, nasuwają konieczność stosowania urządzeń z zaawansowanymi systemami redukcji szumów i uwadatniającymi sygnał mowy. Nie należy także zapominać, że przy obustronnym ubytku słuchu tylko protezowanie obuuszne jest w stanie zapewnić odpowiedni komfort i jakość słyszenia.
Coraz lepsze aparaty słuchowe
Aparat słuchowy nie tylko zwiększa głośność sygnałów akustycznych, lecz także poprawia ich dyskryminację, czyli ułatwia ich rozróżnianie na tle innych. W aparacie słuchowym dźwięk odebrany z otoczenia zostaje zmieniony na sygnał elektryczny, który po odpowiedniej obróbce zostaje ponownie przetworzony na sygnał akustyczny i następnie przekazany do ucha.
Aparaty słuchowe można podzielić na kilka grup. Ze względu na sposób zamocowania wyróżnia się aparaty: zauszne, wewnątrzuszne, wewnątrzkanałowe, okularowe i kieszonkowe. W aparatach zausznych mikrofon, wzmacniacz i słuchawka znajdują się we wspólnej obudowie umocowanej za uchem za pomocą wkładki. Aparaty wewnątrzuszne i wewnątrzkanałowe mocowane są w jamie muszli małżowiny i przewodzie słuchowym zewnętrznym. Elektronika znajduje się wówczas w obudowie dopasowanej kształtem do budowy konkretnego ucha. Warunkiem korzystania z tego typu aparatów (oprócz ograniczeń związanych z głębokością niedosłuchu) jest wystarczająca wielkość przewodu słuchowego pacjenta oraz zachowane zdolności manualne potrzebne do ich obsługi. W aparatach okularowych elektronika zostaje umieszczona w zausznikach oprawek okularów. Aparat kieszonkowy składa się z pudełka połączonego przewodem z małą słuchawką zakładaną na ucho.
Najczęściej stosowane są aparaty cyfrowe, które zapewniają lepszą jakość odbieranego dźwięku. We współczesnych urządzeniach wykorzystywane są układy wspomagające słyszenie i ułatwiające korzystanie z aparatu. Najważniejsze z nich to:
- Systemy detekcji głosu, intensyfikacji mowy i redukcji szumów – ich zadaniem jest cyfrowa analiza sygnałów z otoczenia. Dzięki niej możliwe jest określenie, czy przetwarzany jest tylko sygnał szumowy, czy również elementy mowy. Sygnał nieposiadający cech mowy jest tłumiony.
- Układy eliminacji sprzężenia akustycznego – zapobiegają przykremu „piszczeniu” aparatu, spowodowanemu ponownym przetworzeniem przez aparat sygnału wcześniej przez niego wyemitowanego.
- Technika wielomikrofonowa – umożliwia automatyczne przełączanie między mikrofonem wszechkierunkowym i kierunkowym w zależności od otoczenia dźwiękowego.
- Programy do słuchania w określonych sytuacjach akustycznych – najpowszechniej stosowane są programy: do słuchania w hałasie, do muzyki, do rozmów przez telefon.
- Sterowanie za pomocą pilota – umożliwia zdalną zmianę programów słuchania oraz regulację głośności.
- Układy analizy dźwięku – służą do oceny charakteru tła akustycznego. W zależności od tego wybierany jest odpowiedni tryb pracy aparatu.
- Funkcja rozszerzania słyszalności – pozwala na „przeniesienie” niesłyszalnych dźwięków np. z zakresu wysokich częstotliwości do zakresu niższych – lepiej słyszanych.
- Kontrolery okluzji – układy pozwalające na minimalizację tzw. efektu „zatkanego ucha”, dzięki czemu własny głos słyszany przez użytkownika aparatu staje się bardziej zbliżony do naturalnego.
- System kontroli intensywności użytkowania aparatu słuchowego – służą do pomiaru czasu użytkowania aparatu przez pacjenta, jest to narzędzie dla protetyka słuchu.
- System bezprzewodowej komunikacji między aparatami do protezowania obuusznego – synchronizuje działanie obu aparatów. Zmiana programu słuchania lub głośności w jednym aparacie wywołuje zmianę w drugim aparacie.
- Systemy bezprzewodowej komunikacji z urządzeniami – umożliwiają podłączenie aparatu np. do telewizora za pomocą przejściówki. Pacjent ma możliwość odbioru sygnału bez zakłóceń i bez konieczności podłączania się przy użyciu kabla.
Artykuł pochodzi z wydania marzec/kwiecień 2014 (136) https://sklep.inz.waw.pl/w-numerze-marzeckwiecien-2014-21372014/